Публикация в газете “Культура” № 31 2августа 2014г.Пераклад Таццяны Матусевіч
“Партрэт з партрэтам”: дзесяць гадоў адной серыі Вадзім КАЧАН, фатограф Пачатак серыі “Партрэт з партрэтам” быў пакладзены ў 2004 годзе. Сюжэт у ёй просты: партрэтуемы трымае ў руках свой жа фотадымак, але зняты раней — скажам, у дзяцінстве, юнацтве. Галоўнае, што здымак зроблены ў часы СССР. Атрымліваецца параўнанне. Розныя эпохі. Чалавек, народжаны ў Саюзе, лёгка пазнаецца па вачах — у іх заўсёды схаваны сум. Не істотна, дзе ён цяпер жыве: на радзіме ці за мяжой. Чаму серыя? Яна дазваляе зірнуць на змены больш шырока. Партрэты здымаліся ў месцы, дзе жыве мадэль: у кватэры, доме ці на лецішчы. Святло — нескладанае: нішто не павінна адцягваць увагу ад галоўнай ідэі. Кропка здымак такая, з якой мы бачым чалавека ў жыцці і якой часцей за ўсё карысталіся ў бытавых фота часоў СССР. Паколькі большасць маіх герояў (за рэдкім выключэннем) мелі ў альбомах кадры, выкананыя безыменнымі, бытавымі фатографамі. Сваю ролю аўтара абмежаваў пэўнымі рамкамі. Па-перашае, я не павінен быў выяўленчымі сродкамі (святло, колер, кропка здымкі, кадрыраванне), паказаць адносіны да героя. Па-другое, для мяне важна тактоўна, не акцэнтуючы на тым увагі, паказаць асяроддзе жыцця. Перад сабой ставіў задачу зрабіць серыю не застылых мумій, а жывых людзей, і адначасова засведчыць, як час паўплываў на іх. І яшчэ: у кожным фота — маленькая гісторыя. Я не даваў установак, як мае паводзіць сябе чалавек у час здымак. Рэакцыя на мяне і працэс дапамагала выбудоўванню сюжэта. Фатаграфія і час, час і фатаграфія — гэтыя два словы не з’яўляюцца сінонімамі, але для мяне фотаздымак неадрыўны ад часу. Фатаграфія — гэта, напэўна, адзіны від мастацтва, здольны спыняць час у момант спрацоўвання затвора камеры. Наступны націск на кнопку — новае імгненне. І працэс здымак становіцца ўнікальным, бо тое, што адзнята, не паўторыцца ніколі, нават калі паміж здымкамі імгненне. Яны розныя. Атрымліваеца тое, як мне здаецца, на фізічным, малекулярным або клеткавым, біялагічным узроўнях. Тыя, хто кажа, што ёсць фота па-за часам, маючы на ўвазе не змест, а тое, што час віртульна не адлюстроўваецца, не прачытваецца ў іх — крыху хітруюць: пройдзе год, пяць, дзесяць ці нарэшце сто — і час абавязкова выявіцца. Калі не наўпрост, дык тэхналагічна, па спосабе здымкі, друку, па вобразе думкі, бачанні аўтара, нарэшце. Памятаю, якое моцнае эмацыйнае ўздзеянне аказаў на мяне ўпершыню ўбачаны дагератып на сярэбранай пласцінцы. Партрэт быў зроблены ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя. На ім — маладая прыгожая жанчына. Рзглядаючы яе, адчуў, як у мяне мурашкі па скуры пабеглі. “Божа мой, — падумаў я тады, — яе прах ужо, напэўна, рассыпаўся, а яна ўсё зачароўвае і ўздзейнічае на мяне, мужчыну іншага стагоддзя”. У 2004 годзе я зняў пятнаццаць партрэтаў. У серыю ўвайшло дванаццаць. Гэта была “лічба”. Мой прынцып: у дакументальным фота нічога не змяняць. Дазволіць сабе толькі тое, што я мог зрабіць пад час друку негатыву пад павелічальнікам: нешта зацямніць або асвятліць. Першы варыянт — каляровы, затым — чорна-белы. Акурат апошняга кшталту здымкі лепш спалучаюцца адзін з адным, з іх лаканічна і лёгка выстройваецца серыя. Імкнуўся падбіраць мадэлей сярод знаёмых, чыю гісторыю крыху ведаю. Яны рознага ўзросту і сацыяльнага становішча. Спачатку было жаданне да кожнага здымка прыкласці тэкст, але ў фатаграфіі — свая мова, і яна мае распавядаць, праўда, крыху замоўчваючы, недагаворваючы, каб прымусіць фантазіраваць і дадумваць. Інакш жа фотаздымак проста стаў бы ілюстрацыяй да тэксту, і глядач у ім шукаў бы пацвярджанне прачытанага, і наадварот, у тэксце — убачанага. Затым у 2012 — 2013 гадах вяртаўся да гэтай серыі, і яна вырастае да 40 работ. Здымкі праходзяць у Мінску і Мінскім раёне. Мадэлі часам самі прыходзяць з просьбай сфатаграфаваць іх. Тым часам, першая частка серыі (2004 года), удзельнічае ў выстаўках. У Мінску яна была паказана ў 2006-м у кінатэары “Перамога” (мне, дарэчы, падабаецца выстаўляцца ў грамадскіх месцах, бо так лягчэй дайсці да гледача, музеі ж у нас часцей наведваюць спецыялісты і калегі), у экспазіцыі групы “Шырыня 53”, дзе я стаў мастацкім кіраўніком, на “Фотафоруме-2010”. Разам з адным са сталічных тэатраў яна пабывала ў Парыжы пад час гастролей апошняга, увайшла ў выстаўку Саюза фотамастакоў Расіі, пабываўшы ў перасоўнай экспазіцыі ў шэрагу гарадоў, удзельнічалі работы ў фестывалях “Фотаманія” Балтыйскага біенале ў Калінінградзе, “Kaunas Photo-2012” у Літве. Новая частка, адзнятая ў 2012 — 2013 гадах, паказана пад час ІІ Мінскага фотафестывалю, на выстаўцы “Арт-крок”, яна ўвайшла ў экспазіцыю міжнароднага фестывалю “РусАртФото” 2013 года. Але не ўсе дажылі да гэтага часу. Смерць з’яўляецца часткай зямнога жыцця чалавека. Заканчваецца новая серыя такім кадрам: ля помніка на магіле адной з гераінь серыі стаіць фатаграфія з серыі “Партрэт з Оригинал на русском языке Начало серии “Портрет с портретом” было положено в 2004 году. Почему серия? Одиночный снимок давал представление только об одном человеке, а серия позволяет взглянуть на изменения шире. Портреты снимались в месте, где живет модель – в квартире, в доме или на даче. Свет несложный. Ничто не должно отвлекать от главной идеи. Точка съемки нормальная – такая, с которой мы видим человека в жизни и какой чаще всего пользовались в бытовых фотографиях времен СССР. Поскольку большинство моих героев (за редким исключением) имели в своих домашних альбомах и архивах снимки, выполненные безымянными, бытовыми фотографами. Свою роль как автора я ограничил определенными рамками. Главная идея, которую я перед собой ставил – сделать серию не застывших мумий, а живых людей, и одновременно показать, как время повлияло на них. И еще: в каждом снимке должна быть маленькая история. Я не давал установок – как должен себя вести человек во время съемки. Реакция на меня и процесс съемки помогала выстраиванию сюжета. Первый вариант был цветной. Затем черно-белый. Черно-белые снимки гораздо лучше сочетаются друг с другом, лаконичнее и легче выстраивается серия. Старался подбирать моделей среди знакомых, чью историю жизни немного знаю. Вначале было желание к каждому снимку приложить текст, маленький рассказ, но затем отказался от этого. У фотографии свой язык, и она должна сама рассказывать, правда, немного умалчивая, недоговаривая – чтобы заставить зрителя фантазировать и додумывать. Старался подбирать моделей разных возрастов, разного социального положения. Сделал несколько двойных портретов. Затем в 2012-13 годах опять возвращаюсь к этой серии. Серия вырастает до 40 работ. Съемка проходит в Минске и Минском районе. Модели иногда сами приходят с просьбой снять их. Первая часть серии, снятая в 2004 году, участвует в различных выставках. В Минске она была показана в 2006 году в кинотеатре “Победа” ( мне нравится выставляться в общественных местах, так легче достучаться до массового зрителя. У нас в стране музеи чаще всего посещают специалисты и коллеги) в коллективной выставке фотогруппы “Широта 53″, где я был художественным руководителем, затем на Фотофоруме-2010, Минск была показана часть работ из этой выставки. Вместе с одним из минских театров она побывала в Париже, где в холле театра была фотовыставка. Вошла в передвижную выставку Союза фотохудожников России, напечатана в каталоге “20 лет Союзу фотохудожников России”, побывала в составе передвижной выставки в Челябинске, Воронеже, Анапе . Участвовали работы в фотофестивалях ”Фотомания” Балтийское биеннале в Калининграде, где работы вошли в каталог выставки, и в “Kaunas Photo 2012″ в Литве. Но и новая часть, снятая в 2012-13 годах, стала уже участником ряда выставок: в Минске в галерее М. Савицкого во время проведения Второго Минского фотофестиваля “Ступени” и на выставке АртКрок в Национальной библиотеке РБ в 2014г.; в России вошла в экспозицию международного фотофестиваля “РусАртФото” 2013 год. В прошлом году начал, а в этом продолжил съемку новой серии “Портрет с портретом. Снимок длиною в жизнь”. Основанной на предыдущей серии “Портрет с портретом”. Сейчас снято 10 работ. Съемка производилась в студии. На нейтральном темно-сером фоне сфотографированы модели через десять лет после той первой съемки, и в руках они держат снимок не из своего альбома, а снятый мною в 2004 году. |